Cerkwie - opuszczone ratowane

"OPUSZCZONE-RATOWANE greckokatolickie zespoły cerkiewne południowo-wschodniej Polski" to wydarzenie o charakterze non-profit, którego celem jest zwiększenie świadomości dotyczącej sytuacji pozbawionych opieki świątyń południowo-wschodniej Polski oraz możliwości ich ratowania. W ramach wydarzenia w październiku 2013 roku, w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie przy ul. Krakowskie Przedmieście 5, zorganizowana została wystawa plenerowa i konferencja naukowa, a zebrany materiał zaprezentowany na stronie www.cerkwie.org. W marcu 2014 r. wyeksponowano wystawę w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim - link do wydarzenia. W sierpniu 2014 r. wystawę można było zobaczyć przy cerkwi w Łopience. W okresie od 1 lutego do 27 kwietnia 2017 r. wystawa eksponowana była w Muzeum Regionalnym w Łukowie. W dniach od 29 czerwca do 31 sierpnia 2017 r. na terenie Muzeum Pienińskiego w Szlachtowej można było zobaczyć piątą odsłonę wystawy, zatytułowaną "OPUSZCZONE-RATOWANE greckokatolickie zespoły cerkiewne południowo-wschodniej Polski, wystawa plenerowa w 70. rocznicę akcji WISŁA".

Celem tych działań jest zwrócenie uwagi na problem cerkwi znajdujących się na terenie historycznej greckokatolickiej eparchii przemyskiej w obecnych granicach Polski, które w wyniku powojennych przesiedleń ludności ukraińskiej utraciły swoich gospodarzy. Od czasu przesiedleń cerkwie zaczęły znikać z polskiego krajobrazu. Szacuje się, że z około 650 cerkwi istniejących na tym terenie w 1945 r. do dziś pozostało około 350. Tylko nieliczne pełnią swoją pierwotną funkcję gromadząc grekokatolików. Wiele z nich służy jako kościoły, kilka świątyń gromadzi wyznawców prawosławia, niektóre pełnią świeckie funkcje. Są i takie, które nieużytkowane od lat, popadają w coraz większą ruinę.

Wystawa
W swojej najnowszej odsłonie, wystawa prezentuje 30 cerkwi, które nie pełnią obecnie żadnej funkcji, a stan wielu z nich z roku na rok jest coraz gorszy.  Pokazuje również takie cerkwie, które - po latach popadania w ruinę - w ciągu ostatnich kilkunastu lat zostały wyremontowane (lub obecnie trwają w nich prace remontowe) i uzyskały nową funkcję. Prezentuje także 8 cerkwi wpisanych w 2013 r. na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Równocześnie, dla ukazania szerszego kontekstu, wystawę uzupełnia mapa obrazująca wszystkie cerkwie znajdujące się obecnie na tym obszarze. Wiele z tych obiektów zatraciło swą pierwotną funkcję, ale przetrwały i są śladem po wielokulturowości tego obszaru Polski.   

Wystawa bazuje głównie na aktualnych zdjęciach zespołów cerkiewnych, w tym – w miarę możliwości – zdjęciach z wnętrz, dzwonnic, jak również zdjęciach nagrobków z cmentarzy, znajdujących się bardzo często przy świątyniach. Prezentacja cerkwi ratowanych została wzbogacona o krótką charakterystykę problemów, z którymi trzeba było się zmierzyć, aby uratować cerkiew, w miarę możliwości napisaną przez osoby, które podjęły się tego zadania. Celem jest pokazanie, że często – wbrew pozorom – nie są to działania przekraczające nasze możliwości. Ważne jest jednak, aby znaleźć dla tych obiektów funkcję i stałą opiekę. Włączenie do wystawy ośmiu drewnianych cerkwi wpisanych na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO ma podkreślić, że świątynie te – których forma od wieków wrosła w krajobraz i jest z nim nierozerwalnie związana – są atutem tych terenów. W przypadku niektórych obiektów, pokazane zostały także archiwalne zdjęcia uzyskane z Fototeki Naziemnej Narodowego Instytutu Dziedzictwa w Warszawie.
 
W październiku 2013 r. wystawa eksponowana była na dziedzińcu Akademii Sztuk Pięknych przy ul. Krakowskie Przedmieście 5 w Warszawie. Wernisaż odbył się 10 października 2013 r. o godz. 17.00. Podczas otwarcia wystawy wystąpił zespół Szołucha. Wystawę można było oglądać w dniach 11 - 25 października w godz. 7.00 - 21.00. W dniach 27 marca - 20 maja 2014 r. wystawę można było oglądać w atrium Collegium Norwidianum Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. Wernisaż odbył się 26 marca 2014 r. o godz. 16.30. Podczas otwarcia wystawy wystąpił chór seminarzystów greckokatolickich z Lublina Bohosłow. W dniach 3 - 28 sierpnia 2014 r. wystawa wyeksponowana została przy cerkwi w Łopience. W dniach 1 luty - 27 kwietnia 2017 r. wystawa prezentowana była w Muzeum Regionalnym w Łukowie. W dniach 29 czerwca - 31 sierpnia 2017 r. wystawa prezentowana była na terenie Muzeum Pienińskiego w Szlachtowej. Każda wystawa, pod względem swojej formy, projektowana była do konkretnej przestrzeni.

 

Patronat Honorowy nad wydarzeniem objęli
Arcybiskup Jan Martyniak, Metropolita Przemysko-Warszawski
Prof. dr hab. Markijan Malskyj, Ambasador Ukrainy
Prof. Adam Myjak, Rektor Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie
Narodowy Instytut Dziedzictwa
Polski Komitet Narodowy ICOMOS Komitet Drewna
Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie

 

Autorzy
Idea i projekt wystawy – Monika Rzepiejewska w ramach tematu badawczego Studium naukowo-badawcze nad polskim pejzażem kulturowym, prowadzonego na Wydziale Architektury Wnętrz Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie przez prof. Piotra Perepłysia oraz – od czerwca 2013 r. – mgr. inż. arch. Dariusza Śmiechowskiego

Tekst o historii cerkwi na terenie południowo-wschodniej Polski oraz o ratowaniu cmentarzy, podstawowe informacje o cerkwiach – Stanisław Kryciński

Wstęp - Monika Rzepiejewska

Teksty o cerkwiach ratowanych: Bogdan Augustyn (Oddział Bieszczadzki Towarzystwa Opieki Nad Zabytkami), ks. mitrat dr Stefan Batruch, Monika Borcz (Urząd Gminy w Birczy), Tomasz Gierula (Lokalna Organizacja Turystyczna Wrota Karpat Wschodnich), Lila Kalinowska (Towarzystwo Ulepszania Miasta), Zbyszek Kaszuba (Towarzystwo Karpackie), Muzeum Kresów w Lubaczowie, Maciej Sura (Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Dubieckiej), ks. Jan Tarapacki, Jarosław Tomaszewski (Stowarzyszenie Ratowania Cerkwi w Baligrodzie), Urząd Miasta i Gminy Cieszanów, Marlena Wiciejowska (Gminny Ośrodek Kultury w Narolu), Adam Woś (Burmistrz Miasta i Gminy Sieniawa).

Redakcja tekstów - Aleksandra Rzepiejewska, Monika Rzepiejewska

Współczesne fotografie – Monika Rzepiejewska, Bartosz Miller, Wojciech Pysz, Stanisław Kryciński

Mapa cerkwi (folder do pierwszej wystawy) – Aleksandra Rzepiejewska, Monika Rzepiejewska

Grafika na zaproszeniu i plakacie (wystawa w Łopience) na podstawie fotografii Tomasza Mroczka

Zadanie dofinansowane jest z dotacji na utrzymanie potencjału badawczego Wydziału Architektury Wnętrz Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie.

 

wszystkie zdjęcia [41]